کوردایەتی دیوەخان
دێوەرەیه‌ک به سواری که‌ر،
ڕێیه‌کی دووری گرته به‌ر،
نه‌یهێڵا که‌ر بدا بێنێ
تا ڕێیان که‌وته بژوێنێ.
که‌ر که بینیی وا له‌و ناوە
گیاوگۆڵ سه‌ری پێوەناوە،
میوانی گه‌ورەی سروشته،
نه خێو، نه باری له پشته،
به زەڕەزەڕ، به غارەغار،
دنیای هه‌موو کردە به‌هار
لەپڕ خاوەن که‌ری زۆرزان
هه‌ستی کرد وا له‌ودیو ته‌لان
هه‌را و هۆریا و دەنگه‌دەنگه،
ئیتر زانیی کاری له‌نگه!
گوتی: که‌ره گیان، گوێ گرە،
ئه‌و دەنگه دەنگی ڕێگرە!
هه‌تا زووە با بارت که‌م
له ڕێگران ڕزگارت کە‌م
کەر دایه قاقای پێکه‌نین...
گوتی: قوربان، هاوڕێی شیرین!
بارەکه‌ی من له خۆت بار که
هه‌تا زووە خۆت ڕزگار کە
که من که‌ر بم، بارەبه‌ر بم
کورتان له پشت، هه‌شبه‌سه‌ر بم
فه‌رقی چییه؟ دەرد هه‌ر دەردە،
'که‌ری تۆ بم، یا هی جه‌ردە! '
کوردایەتی دیوەخان (لە کوێرە‌ڕێی کوردایەتی بەرەو گەورەڕێی مرۆڤایەتی)
شێرزاد ڕۆژهەڵاتی
بۆ دابەزاندنی پی دی ئیفی کتێبەکە کلیک بکە:
ناوەرۆک
2. پوختەی وتار
(کوردایەتی دیوەخان لە جێگای ناسیۆناڵیسم و نیشتمان‌پەروەری)
6. ژینگەی ئابوری ناسیۆناڵیسمی کوردی
9. دوو نمونە لە دوو توێژی جیاوازی "بورژوازی" و "لۆمپەنبورژوازی"
٢-خاوەن سەروەت(لۆمپەنبورژوازی)
10. لۆمپەنبورژوازی
11. لۆمپەنبورژوازی لە جیهان دا
12. کارنامەی لۆمپەنبورژوازی جیهانی
13. دوو چینی کۆمەڵگای کوردستان
١ -چینی سەردەست(فرادست)٥٪ی جەماوەر
٢- چینی ژێردەست(فرودست) ٩٥٪ی جەماوەر
14. دوو ڕەوتی سیاسی (ڕاستی سونەتی و چەپی سەردەم)
15. یەکیەتی نەتەوەیی کوردستان( خەونێکی نەزۆک)
16. سیندرۆمی بارزانی
17. پێنج هۆكاری دروست بون و بڵاو بونەوەی «سیندرۆمی بارزانی"
١- کێشەی نه‌رمه‌واڵه‌ی مێشكی مرۆڤ (Brain bug)
٢- بەهێزبونی ڕوحی تەقلید، موریدایەتی و عەوام‌فکری
٣- ڕیشە و پاشخانی(Background) مێژوویی
٤- هەژمونی كۆنه‌په‌ره‌ستی و عەوام‌فکری
٥- ئیستڕاتژی هاوژیانی لە گەڵ داگیركه‌رانی كوردستان
18. کرۆنۆلۆژی(خەتی زەمان) هاوژیانی بنەماڵەی بارزانی و داگیرکەرانی کوردستان
20. پرسیارەکانی کارەساتی ٣ی ئابی ٢٠١٤شەنگال
21. مەیمون یان مرۆڤ؟
22. شنگال و پرسیارێک لە بارزانی
23. شەنگال و پرسیارێک لە خۆمان
24. بەسەرهاتی "شێخ و دەروێش" هێمای سایکۆلۆژی جەماوەر(روانشناسی توده ها)
25. دوشمنایەتی دوو ڕەوتی ڕاست و چەپی کوردستان
26. بنبەست و شکستی دەوڵەت-نەتەوە لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست
27. شکستی سیستمی فیدڕاڵی لە باشوری کوردستان
28. ئابوری و خزمەتگوزاری ئێران و باشوری کوردستان لە دو تای یەک تەرازو دا
29. بیست ساڵ ئابوری ئێران لە یەک تای تەرازوو دا(٢٠٢٢-٢٠٠٢)
30. بیست ساڵ ئابوری باشوری کوردستان لە تای دیکەی تەرازو دا(٢٠٢٢-٢٠٠٢)
31. خشتەی داهاتی سەرانە، سەرمایەی ون بوو، سەرمایەی دیار لە خزمەت هاووڵاتیانی ئێران و باشوری کوردستان.
32. حەفتا لە سەدی(٧٠٪) داهاتی باشور بۆ کوێ چوە و دەچێ؟
34. خشتەی بەهرەمەندانی کوردایەتی لە سامانی باشوری کوردستان
35. پاشخانی مەزهەبی ڕەوتی ڕاستی سونەتی کوردستان
36. فەرهەنگ و کەلتوری کۆمەڵگای باشور
37. دێوەرە و کەر
38. پێگەی ژن لە سیستمی کوردایەتی دا
39. دیاردەی ژن‌کوژی لە باشوری کوردستان
40. پۆست و مەقام لە سیستمی کوردایەتی دا
41. دیوەخانی کوردایەتی لە پێنج قۆناغ دا
٤- یەکیەتی نیشتمانی و حیزبی دێموکڕاتی کوردستانی ئێران
٥- بنەماڵەی بارزانی(پارتی دێموکڕاتی کوردستانی ئێراق)
42. پێشەوا و مەرجەعی کوردایەتی
43. جیاوازی کوردایەتی باشور لە گەڵ پاڕچەکانی دیکەی کوردستان
44. فرۆشتنی خەونێکی نەزۆک بە خەڵک (دەوڵەتی کوردی)
45. پێنج پێشنیازی بنیاتنانی دەوڵەت-نەتەوە
47. شێری ناو ماڵ و ڕێوی دەرەوە
48. گەلی کورد لە نێوان دوو بژاردە
49. ڕێگای سێهەم(یەک هەنگاو بۆ پشتەوە، دو هەنگاو بۆ پێشەوە)
50. چی بکەین؟
52. "پەیمانی کۆمەڵایەتی" هەم ئیستڕاتژی، هەم تاکتیک، هەم ڕێبەر و هەم ئامانج
53. کارکردەکانی پەیمانی کۆمەڵایەتی
54. چۆنیەتی داڕشتنی پەیمانی کۆمەڵایەتی
55. تەوەرەکانی پەیمانی کۆمەڵایەتی
56. قازانجەکانی پەیمانی کۆمەڵایەتی
57. خەونەکانی دوێنێ، واقەعیەتەکانی ئەمڕۆ
58. سەرچاوەکانی داڕشتنی پەیمانی کۆمەڵایەتی
59. خاڵە بەهێزەکانی سیستمی کۆمەڵگای دێموکڕاتیک
مناڵەکان (عبداللە پەشێو)
مناڵەکان
ئەی برسیە ژین تاڵەکان
سبەی ئێوە کە گەورەبوون
لە لاوکا
لە حەیرانا
لە مزگەوت و دیوەخانا
لە چیرۆکا
لە هۆنراوەی شاعیرێکی ترسنۆکا
ڕەنگە زۆرتان بەرگوێ کەوێت
باسی ئێمەو ئازایەتی
باسی ئێمەو کوردایەتی
بەڵام نەکەن ، بڕوا بکەن
هەمووی درۆن ، درۆی پەتی !
پوختەی وتار
سەد ساڵە چینی سەردەستی کۆمەگا[1] لە ناوچەکانی سونی‌نشینی باشور و ڕۆژهەڵاتی کوردستان وەک دۆڵپا[2] سواری جوڵانەوەی نەتەوەیی بوە.
بەرژوەندی ئابوری و پاشخانی فکری ئەم چینە لە بنەڕەت‌ڕا لە گەڵ دەوڵەت-نەتەوەی سەردەم ناکۆکە و ئاسۆی فکری لە ئیمارەتێکی دواکەوتوی ژێردەستی داگیرکەرێکی کوردستان تێپەڕ ناکات.
ناسیۆناڵیسم دیاردەیێکی دەورەی سەرمایەداری و مۆدێڕنیتەیە، بەڵام کوردایەتی حیزبە سونەتیەکانی کورد، ماهیەت و نێوەرۆکی پێش‌مۆدێڕنیتەی هەیە. درێژەی کەلتور و سیاسەتی پێش سەرمایەداریە (میرنشینی،دەرەبەگایەتی و فیئۆداڵیسم) لە فۆڕمێکی نوێ دا.
زۆرینەی ئەو حیزب و ڕەوتە سیاسیانەی بە ناوی ناسیۆناڵیستی نەتەوەی کورد ناسراون، نوێنەری چینی بێبەرهەمی سەردەستی کوردن کە لە پشت ڕووپۆشی نەتەوەخوازی، دژی ئامانجەکانی نەتەوەی کورد، ڕۆڵ دەگێڕن؛ و بەتاڵن لە هەر خەونێکی ئەمڕۆی ئینسانی وەک: دادپەروەری کۆمەڵایەتی، ئازادی و پێشکەوتنخوازی و تەنانەت سەربەخۆیی.
لەم وتارە دا، بزاڤی ئەم هێزانە کە لە بنەڕەت دا ناسیۆناڵیست نین، ناو نراوە "کوردایەتی دیوەخان"
گرینگترین بەڵگە بۆ سەلماندنی دروستی ئەم بیرۆکەیە، ڕێبازی بنەماڵەی بارزانیە. ئەم بنەماڵەیە (وەک ڕێبەری ڕووحی و مەرجەعی کوردایەتی) لە شێست ساڵی ڕابردوو دا، لە گەڵ گشت دەوڵەتانی داگیرکەری کوردستان بۆ سەرکوتی ئازادیخوازان، نوێخوازان، هۆگرانی ئازادی و نیشتمانپەروەرانی چوارپارچەی کوردستان لە هاوکاری و هاوژیانی ئیستڕاتژیک و بەردەوام دابوون و هەن.[3]
حیزبە سونەتیەکانی دیکەی کوردستان هێندێک لەترسان، لەبرسان و فەقیری فکری؛ بەڵام زۆرتر لەبەر ماهیەتی چینایەتی هاوبەش، بونە برا چکۆڵەی پارتی بارزانی(وەک ی.ن.ک). یان نانخۆر و شایەری دیوەخان(وەک دێموکڕاتەکان و ئیخوانەکانی چوار پارچەی کوردستان، حیزبی سوسیالیست و ئەنجومەنی نیشتمانی کوردستانی سوریە، پارتی ئازادی حوسێن یەزدانپەناه و....
سی ساڵ دەسەڵاتی کوردایەتی لە باشور، پڕە لە دەرسی بێ‌ئەندازە بەنرخ. پێویستە خەڵکی کورد لە ژێر ڕووناکی چرای ئەم مێژویە دا، گەورە‌ڕێگای خۆی بەرەو دواڕۆژی ڕوون دیاری بکات.
ئەزمونی باشور، بە پێی ئامار و داتاکان، پێمان دەڵێ کە؛ ڕادەی زیان و زەرەکانی ڕێبازی کوردایەتی دیوەخان، زۆر زیاترە لە دەسەڵاتی دەوڵەت-نەتەوەکانی داگیری کوردستان.
کوردایەتی وەک ئایدۆلۆژیای چینی سەردەستی کورد(لۆمپەنبورژوازی کوردی)، بە هۆی ماهیەتی چینایەتی، نەک هەر یەکسان نیە لە گەڵ ناسیۆناڵیسم، بەڵکە دژی ڕزگاری نەتەوەیە.[4] ئەم تەریقەتە هەمیشە بەشێک بوە لە گەمەی سیاسی دوشمنانی کورد.[5]
لەدایک بونی مناڵێکی زۆڵ
(کوردایەتی دیوەخان لە جێگای ناسیۆناڵیسم و نیشتمان‌پەروەری)
كوردی باشور تا کودتای ١٩٥٨ی عەبدولکەریم قاسم، لە ژێر سیستەمی دەرەبەگی و عەشیرەتی دا دەژیا. دێ‌نشین و جوتیاری برسی و ڕەش و ڕوت، كە زۆرینەی خەڵكی كوردستانی پێك دەهێنا؛ لە ژیر ستەم و زۆرداری شێخ، ئاغا و بەگ دا بوو.
خەڵک ناچار دەکران بەدانی سەرانە، مڵكانە، سوغرە، سورانە، سمتانە، هێلكانە و لە هەندێ ناوچەش هەر كچێ شوی بكردایە، دەبو یەكەم شەوی بوكێنی، ببرایە بۆ سەرجێیی لە گەڵ ئاغاكان.
عەشیرەتەكان بۆ تالان و ڕاو و ڕوت، لەشكریان دەكردە سەر یەكتری. مەڕ، گاگەل و دانەوێڵەیان بە تاڵان دەبرد و كوشتار و ماڵ وێرانی لێ دەكەوتەوە.
چینی ژێردەست هەرچەند لە سایەی سیستەمی دەرەبەگایەتی و عەشیرەتی دەچەوساویەوە و ماف خوراو بوو؛ بەڵام مەیل و خۆشەویستی بۆ ئاغا و عەشیرەتەكەی هەبو. لەبەر ئەوەی لەدەرەوی عشیرەتەکەی پارێزراو نەدەبوو.[6] ژیانی خەڵكی ڕەش و ڕوت لە "مەمرە و مەژی" زیاتر نەبو. لەو سەردەمەدا زۆرینەی كورد هۆگری بۆ گەل، خاك و نیشتمان نەبو.
دوای سەركەوتنی شۆڕشەكەی "عەبدولکەریم قاسم" بە پشتیوانی كەسانی ڕووناکبیر و پێشكەوتن‌خواز، هەلێکی زێڕین بۆ کورد و گەلانی ئێراق هاتە پێش(١٩٥٨). خەڵكی عیراق و كوردستان لە هەمو شارو شارۆچكەكان ڕژانە سەر شەقامەكان بەیەك دەنگ هاواریان دەكرد:
هێزەكەمان ماركسیە
دژی ئیقتاع و ڕەجعیە
هێزەكەمان هێزی گەلە
هی كرێكارو ڕەنجبەرە
فەلاح زەوی خۆیەتی
ئاغا باوكە ڕۆیەتی
شای ئێران، ئیسڕائیل و ئامریکا پیلانی لەناوبردنی شۆڕشی قاسمیان بە دوو قۆناغ بردە پێش:
١- لە کوردستان مەلامستەفایان کردە ڕێبەری ئاغاواتی ناڕازی لە ئیسلاحی زەراعی(دابەشکاری زەوی بە سەر جوتیاران) و لە ژێر ناوی کوردایەتی، شۆڕشی کۆنەپەرەستانەی ئەیلولیان هەڵگیرساند(١٩٦١)[7]
٢- لە بەغدا یارمەتی دارایی و ئیسخباراتی قەومی و بەعسیەکانیان دا بۆ کودتا. کودتاچیەکان توانیان لە هەلی مەشغوڵ بونی قاسم بە شەڕی کوردستان کەڵک وەرگرن و باشترین و خەڵکیترین حکومەتی ئێراقیان لە ناو برد.(١٩٦٣)[8]
بەشێک لە بیرەوەریەکانی بەڕێز مەلا ڕەسوڵی پێش‌نەماز سەبارەت بە چۆنیەتی هەڵگیرسانی شۆڕشی ئەیلولی ١٩٦١ی باشوری کوردستان:
" بەدوای هاتنە سەرکاری زەعیم عەبدولکەریم قاسم دا و گەرانەوەی بارزانی نەمڕ، دوای نێزیک بە دوازدە ساڵ؛ و پێش هەڵگیرسانی شۆرشی ئەیلول؛ بە هۆی دەسەڵات وپشتیوانی حیزبی شیوعی عیراقی لە وەرزێرەکان، تاقمی ئاغاکان زۆریان تین بۆ هاتبوو.
کار گەیشتبۆ ئەوەی کە موڵکەکانیان بە گوڕیسی لە نێوو وەرزێڕەکان دابەش کەن. بە تایبەتی لە دەڤەری پشدەر، ڕانییە، قەزای دووکان و بیتوێن دا.
چەند کەس لە میراودەلیەکان، شێخ حوسێنی بۆسکێن، کاک هەباسی مامەند ئاغای سەرکەپکان و مام کوێخا سمایلی تەلان، بڕیار دەدەن بچنە بەغدا بۆ ڵای عەبدولکەریم قاسم؛ بۆ ئەوەی ڕێگا چارەیێک بدۆزنەوە.
کاتێ دەچنە بەغدا، چەند جار داوای دیتنی عەبدولکەریم قاسم دەکەن؛ ڕێگایان نادا. پاشان هەباس ئاغا کە دۆستایەتی لەمێژینەی لەگەڵ بارزانی دەبێ، پێشنیار دەکا سەردانی بارزانی بکەن.
کاتێ بارزانی ڕێگایان دەدا بە هەموویان داوا لە بارزانی دەکەن چیتر ئاوا دانەنیشێ و بۆ هەقی کورد! وەشاخ کەوێ"[9]
مام جەلال تاڵەبانی لە کتێبی دیداری تەمەن، سەبارەت بە چۆنیەتی هەڵگیرسانی شۆڕشی ئەیلولی ١٩٦١ دەڵێ:
" ...ماوەیێک پێش هەڵگیرسانی شۆڕش،عەشایری کورد لە زۆر شوێنی کوردستاندا، بە هاندانی مەلا مستەفا هەڵسابون.
لە ناوچەی سلێمانی عەشایەری جاف، لە ناوچەی سورداش، بازیان، هەمەوەند، حاجی برایمی چەرمەگا، حاجی قادری سمایل عوزێری، شێخ تەیفوری سەرگەڵو، کوێخا سمایلی تەلان، شێخ مەحمودی کارێزە، لە ناوچەی شارباژێڕ و خۆشناوەتی و شاخی سەفین کۆمەڵێک عەشایەری‌تر هەڵسابون[10]
ئەوەی ڕاست بێت، ئەو ئاغایانە لە دژی ئیسلاحی زەراعی دروست بون. پارتی لە گەڵ ئیسلاحی زەراعی بو، بەڵام مەلا مستەفا دژی ئیسلاحی زەراعی بو. مەلا مستەفا پشتیوانی ئەو ئاغایانەی ئەکرد، دژ بە یاسای ئیسلاحی زەراعی و بە کارێکی خراپ و بە خیلافی شەرعی ئەدایە قەڵەم."[11]
ساڵی ١٩٦١ عیسا پێژمان ئەفسەری پایە بەرزی ساواک لە سەفارەتی ئێران لە بەغدا پێوەندی بە مەلا مستەفا دەکا. بەڵێنی پێدەدا ئەگەر شۆڕش هەڵگیرسێنێ؛ هەمو جۆرە پشتیوانیەکی بۆ دابین بکات. مەلا مستەفا بە بیانوی جێژنی قوربان لە بەغدا ڕا دەچێتەوە بارزان و دەبێتە ڕێبەری ئاغاواتی ڕاپەڕێوی ناڕازی لە ئیسلاحاتی زەوی.[12]
بەم شێوەیە ئاغاوات، شێخ و عەشایەری کوردی بە نەهێنی لە ساواکی شای ئێران ئاوس بوون؛ و بەرهەمی ئەم زەواجە بوو بە مناڵە زۆڵەکەی "کوردایەتی دیوەخان"
لە ئاکامی شۆڕشی کوردایەتی و هەلپەرەستی عەڕەبە قەومی و بەعسیەکان، عەبدولکەریم قاسم لە گەڵ گشت چاکسازیەکانی خرایە بن گڵ. ماڵ وێرانی، شەڕ، دواکەوتویی، چەتەگەری، توندئاژۆیی مەزهەبی، بە تاڵان چونی نەوت و گاز، درێژەکێشانی سیستمی نابەرابەری و ... بوو بە میراتی کورد و گەلانی بەشمەینەتی ئێراق.
نظرات
ارسال یک نظر